Авиациатә машәыр дуқәа

  Авиациатә машәыр дуқәа   Аҳаирплан – зегь реиҳа иласу, иманшәалоу, икомфорту рныҟәагоуп (транспортуп). Аха ҳаирпланла аҧырра ашәарҭарагь ацуп. Зны-зынла аҳаирплан шнеиуа аҧырра иааҟәыҵны ҵаҟа ианкаҳауагь ыҟоуп. Ари еиҧш акаҳара даара ишәарҭоуп, аҳаирплан аҭахарахьы инанагоит. Ари еиҧш арыцҳарақәа авиациатә машәыр дуқәа ҳәа ирышьҭоуп. Авиациатә машәырқәа зыхьуа аҳаирпланқәа еиҳарак игәаҭам роуп, мамзаргьы аҳаирплан аҧырраан аҧырҩы иҟаиҵаз агха иахҟьаны амашәыр бааҧс ҟалар алшоит.  Даара иуадаҩу акоуп аҳаирплан адгьыл аҿы артәара. Уи аҳауаҿ уаҳа наҭахымкәа ибзиаӡан иҧыруазар алшоит, аха иантәо аамҭазы авариа ахьыр ауеит. Аҳаирплан артәараан, ихадароуп ҳәа иҧхьаӡоуп, адгьыл аҟынтәи ииашоу адҵақәа аҧырҩы иҭара, аҳаирплан тәар ахьыҟало аҭыҧ азы. Апилотгьы урҭ адҵақәа еиламгакәа, дахымҟьакәа инаигӡар ауп.   Адунеи аҿы зегь реиҳа ирдыруа авиациатә машәырқәа 1. Тенерифе арыцҳара ду – уи ҟалеит 1977 шықәсазы, Канартәи адгьылбжьахақәа ирыҵанакуа Тенерифе адгьылбжьахаҿы. Аҳауаҿ еиҿасит Америкатәи арратә ҳаирплани Даниатәи апассаџьыртә лаинери. Иҭахеит 583-ҩык ауаа. Адунеи аҿы реиҳа идуу машәырны, ихлымӡаахны иҧхьаӡоуп.   2. Иапониатәи абоинг  амашәыр ду иақәшәеит Токио, 1985 шықәсазы. Аҳаирплан техникала цқьа аҧырра иазыхиамызт, ианҩышьҭҧраа иаразнак итҟәацит. Уи иахҟьаны иҭахеит 520 –ҩык ауаа.   3. Ниу Дели иҟалаз аҳаирпланқәа реиҿасра Ниу Дели аҳаирбаҕәаза инацәыхарамкәа еинҟьеит Казахсҭантәи аҳаирплани Саудтәи Аравиа аҳаирплани. Уи аинҟьара мзызс иамаз, иҧырны иааиуаз аҳаирплан адгьыл аҟынтәи ииашамкәа аинформациа ахьаиуз ауп. Иара убасгьы аказах ҧырҩы англыз бызшәа ахьизымдыруаз иахҟьаны, адгьыл аҟынтәи иаарышьҭуаз адыррақәа ииашаны изеилымкааит. Уи  аҳаирплан иҭаз апассаџьырцәа аӡәызаҵәыкгьы иҧсы ҭаны днымхеит, Саудтәи Аравиа аҳаирплан иҭаз ауаа рахьтә ҩыџьа заҵәык рыҧсы еиқәхеит. Ари амашәыр ду аан иааидкыланы 349 –ҩык ауааҧсыра ҭахеит.   4. Париж азааигәаратәи амашәыр ду                                                         1974 шықәсазы, Париж азааигәара иҟоу абнаҿы Ҭырқәтәылатәи аҳаиртә цәаҳәақәа иртәу аҳаирплан иахьит авариа. Уи зхараз ашьҭыхгатә борт амардуан аартны иахьаанхаз ауп. Аҳаирплан иҭатәаз ауаа зегь ҭахеит. Урҭ 346 – ҩык ыҟан.   5. Индиатәи аҳаирплан аҧжәара.                                                                         1985 ш. азы Индиатәи аҳаирплан Атлантикатә океан иахыҧраауан, иалырҟьан аҳауаҿ иҧжәеит. Аҧжәара зыхьҟьаз атеррористцәа арадио иҭаҟарҵаз абомба акәын. Аҳаирплан каҳаит аҧжәара ашьҭахь. 329-ҩык апассаџьыр иара уаҵәҟьа иҭахеит. 6. Аҳаирплан аҩныҵҟа амцакра. 1980 шықәсазы Саудтәи Аравиа аҳаирплан аҩныҵҟа амца акит. Амца асалони аҧырыҩцәа ркабинеи иҭалеит. Аҳаирплан шыншеибакәу иблит, ауаагьы реиқәырхара залымшеит. Иҭахеит 301 – ҩык. Амцакра зыхҟьаз рзышьақәмыргылеит.   7. Америкаа рыгха. 1988 шықәсазы Америкатәи аибашьыгатә ҳаирплан Ирантәи апассиџьыртә ҳаирплан иеихсит, иагьканажьт. Аиашазы ари аибашьыгатә боинг цәҟьарас иамаз ауаа згоз аҳаирплан акәмызт, аха дара ирцәеилагеит, аибашьыгатә боинг аҭыҧан икарыжьит апассаџьыртә ҳаирплан. Иҭахеит 290 – ҩык ауаа.   Аҵыхәтәажәа Авиациатә машәыр дуқәа ҟалоит уарла-шәарла, аха аҳаирплан анкаҳауа зыҧсы ҭаны иаанхо даара имаҷҩуп. Убри аҟынтә аҳаирплан акаҳара уамакала ишәарҭоуп. Аҳаирплан бзиаӡан игәаҭазар, аҧырыҩгьы игәцаракны иныҟәицозар, ҳаирпланла аҧырра ауаҩы изы ишәарҭам, егьыманшәалоуп.