Никола Тесла

Никола Тесла   Никола Тесла XX ашәышықәсазы дыҧҵаҩ дуӡӡоуп. Арекламатә ҭыӡ-қәарҿы, зегьы ирбахьазар ауеит, еилаарцыруа алазертә мцабзқәа. Урҭ раҧҵара ибзоуроуп Никола Тесла. Ари дзакә уаҩ ҟәышу аилкааразы, иҧсҭазаара ибзиан иаҳдыруазарц, ихәыҷрашықәсқәа инадыркны ишәзеиҭаҳҳәоит.   Никола Тесла ихәыҷра Никола Тесла диит ?ҧџқ шықәсазы, Хорватиа Госпик ақалақь ааигәара. Никола дынхон ақалақь иазааигәаз ақыҭа ҧшӡаҿы, уаҟоуп ихәыҷрагьы ахьихигаз. Алагарҭатә ҵарагьы Госпик иоуит. Иара иҭаацәара дуун, ҧшьҩык иашьцәеи иаҳәшьцәеи, иара дыхәҩыкын. Никола иаб, аиашахаҵаратә уахәмаҿ дпапын, аҩны ааигәара иҟаз ауахәамаҿ аус иуан. Иан дыҩнҧҳәысын, аҩны иаҭахыз амаҭәарқәа зегьы лнапала иҟалҵон. Тесла ибаҩхатәра иан илҿиҵааит, лара лҟынтә ауп ажәеинраалақәеи, ажәабжьқәеи рацәаны иахьиҵаз, аха Тесла иан аҧхьашьеи аҩышьеи лыздырӡомызт. Лара ҿырҳәала илгәалашәоз ахәыҷқәа идлырҵон.       Никола Тесла даара игәырҵҟәыл бзиан, иара знык дзыҧхьаз иибаз, иаҳаз иаразнак игәникылон, ашәҟәы зынӡагьы иҭахӡамызт. Ас еиҧш иҟоу агәынкылара, афотатә гәынкылара ҳәа иашьҭоуп. Иара  иаҧиҵозаалакгьы, амеханизм зегьы шеибакыз раҧхьа асахьа ҭихуан, анаҩс, уи хәҭа-хәҭала еизигон.     Никола Тесла Америка иҟазаара Ақалақь Граце Австриа аҵара анаҩс, Тесла аусуразы Франциаҟа диасуеит. Уи, зауадкаҿы нџьнырс аус иуан – афымцатә шьақәгыларақәа реиҕьтәразы. Анаҩс, Франциантәи Америкаҟа диасуеит. Иара усҟан,  Франциатәи аҧҵаҩы Чарльз Бечелор,  америкатәи аҧҵаҩы Томас Едисон изиҩыз абжьагаратә шәҟәы ада, акымзарак имамызт: «Сара иахьа ҩыџьа ауаа дуӡӡақәа здыруеит. Руаӡәк – уара уоуп, егьи – абри ауаҩ – қәыҧш, убара агәаҳәара змоу». Едисон Тесла дидикылт, аусурагьы ииҭеит. Уи идигалеит иааиҧмырҟьаӡакәа афымцамч ҟазҵо агенератор ҿыц апроект аҟаҵара. Абас, Тесла  иаразнак еиликааит арныҟәагақәеи агенераторқәеи лассы-ласс ишыҧхасҭахо, акгьы ишаҧсам урҭ аиҕьтәра шырҭахыу. Едсон ибзианы иусуразы 50 000  доллар шизишәо ажәа ииҭеит. Тесла иус анынаигӡа, ирҭаран иҟаз аҳамҭа данҳәа, Едсон аҭак ииҭеит аҧара атәы уҳәозар сыхәмарит: «Ҳара америкаа» ҳиумор узеилымкааӡои» ҳәа Тесла иеиҳәеит. Абри ашьҭахь, Тесла ари акомпаниа нижьуеит, ишакәхалакгьы Америка ихы ныҟәигарц ажрақәа рыжра далагеит. Теслеи Едсони реиҿагылара еиҳагьы иҕәҕәахеит. Тесла ишьақәирҕәҕәон Едсон иргылаз иаиҧмырҟьаӡакәа фымцамч змоу астанциа, ауаа иахьрыхәо шмаҷу, насгьы, аамҭа-аамҭалатәи афымцамч еиҳа алҵшәа шамоу атәы. Афымцамч афымцацәаҳәақәа рыла хара анашьҭразы, афымцамчҕәҕәа аҭахын, уи еимш амчҕәҕәа, афымца цәаҳәақәа ирзычҳаӡомызт азы лассы-ласс иҧхасҭахон. Уи аҭыҧан, Тесла ирыдигалеит аамҭа-аамҭалатәи афымцамчы, секундк ала 50-60-нтә зхырхарҭа зыҧсахуаз, убри аҟынтә, афымцацәаҳәақәа афымцмчыҕҕәа рычҳауан. Ари апроект аиааира агеит, абас ала, иааиҧымҟьаӡакәа иҟаз афымцамч, аамҭа-аамҭалатәи афымцамч аҧсахит.   Тесла егьырҭ иаҧҵамҭақәа Тесла иаҧиҵақәаз иахьагьы ирацәоуп ҧсахрада рхы иадырхәо. 1891 шықәса азы уи аспираль аҧиҵеит, иахьагьы, арадио, ателевизорқәеи рконструкциақәа рҿы рхы иадырхәоит. Иара убас, Тесла иаҧиҵеит харантәи афымцамч напхгара азҭо ашьақәыргыламҭа. Тесла илшеит 200 лампочка кабельда зныкала реицаркра 40 километра ақалақь иацәыхараз аҿы, уи ала Америка зегьы иршанхеит. Зегь раҧхьаӡатәи арадио-коммуникациеи, арадиоеимадареи ҭелда ахархәара Тесла ибзоуроуп. Иапониаа аробот аҧырҵаанӡа, уи ахархәара еиҕьыртәаанӡагьы Тесла иаҧиҵахьан баша аробот, харантәи анапхгара зуҭоз. Тесла иҧсы шҭаз зегьы деицырдыруа дҟалеит, иакымкәагьы аҳамҭақәагьы иоуит. Теслеи Едсони Нобель ипремиагьы ранашьахеит. Урҭ ари апремиа еиҩыршар анакәха, Тесла мап ацәикит.   Никола Тесла иџьоушьаша иҟазшьақәа Никола Тесла, даара иџьоушьашьа  аҟазшьақәа иман: ахыҧхьаӡара 3 – иара изы амагиатә ҵакы амаӡамызт. Иара иҟаиҵоз зегьы лассы-ласс хынтә-хынтә ианыҟаиҵоз ыҟан. Иныҟәарақәа раан дахьынҿасуаз ауадақәа, ахыҧхьаӡара 3 ала иалагон. Тесла, даара бзиа ибон аҧсаатәқәеи, аҧстәқәеи, еиҳараӡак аҳәыҳәқәеи, ацыгәқәеи.     Тесла иҧсра Никола Тесла ахаан ҧҳәыс дааимгаӡацызт, ишмаҷҩымызгьы бзиа дызбоз аҳәса. Иҧсҭазаара зегьы ихала ихигеит, аҧҳәысгьы, ахәыҷқәагьы имаӡамызт. 1943 шықәса азы, Ниу-Иорк асасааирҭақәа руак (3347 – аномер змаз, хынтәны ишоз) аҿы иҧсҭазаара далҵит. Тесла игәазыҳәарала, Хорватиатәи иҩыза Иване Местрович изыҟаиҵеит аскульптура. Иахьа уи аскульптура Ниагартәи аӡхыҽҽа ааигәара, Америкатәи Амилаҭтә баҳчаҿы игылоуп.